درد فک می‌تواند یکی از آزاردهنده‌ترین مشکلات باشد که نه‌تنها خوردن و صحبت کردن را سخت می‌کند، بلکه خواب و کیفیت زندگی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. این درد ممکن است به دلایل مختلفی مثل مشکلات مفصل فکی-گیجگاهی (TMJ)، عفونت دندان، التهاب لثه و حتی فشار ناشی از استرس و دندان‌قروچه ایجاد شود.
انتخاب بهترین قرص برای درد فک نیازمند شناخت علت اصلی مشکل است، زیرا هر دارو برای شرایط خاصی تجویز می‌شود. در این مقاله، به بررسی داروهای پرکاربرد برای کاهش درد فک، نکات مهم مصرف آن‌ها، و توصیه‌های پزشکی می‌پردازیم تا بتوانید با آگاهی بیشتری برای درمان اقدام کنید.
دلیل برای درد فک
درد فک معمولاً یک نشانه ساده و گذرا نیست، بلکه می‌تواند نتیجه عوامل مختلفی باشد. یکی از دلایل شایع، فشار بیش از حد روی مفصل فکی-گیجگاهی به دلیل دندان‌قروچه یا جویدن مداوم آدامس است. عفونت دندان یا لثه هم می‌تواند درد را به ناحیه فک منتقل کند و باعث التهاب شود. در بعضی موارد، مشکلاتی مثل آرتروز، آسیب‌دیدگی ناشی از ضربه یا حتی استرس و تنش‌های روحی به بروز درد فک منجر می‌شوند. بنابراین، برای انتخاب بهترین قرص برای درد فک لازم است اول ریشه مشکل شناسایی شود تا دارو تنها به‌صورت موقتی علائم را پنهان نکند.
علائم اختلال TMJ و درد فک چیست؟
اختلال مفصل فکی-گیجگاهی یا همان TMJ یکی از مهم‌ترین دلایل درد فک است و معمولاً مجموعه‌ای از علائم را ایجاد می‌کند. شایع‌ترین علامت، صدای کلیک یا تق‌تق هنگام باز و بسته کردن دهان است. بسیاری از بیماران همچنین سفتی و محدودیت در حرکت فک را تجربه می‌کنند. درد ممکن است به گونه، گوش و حتی گردن هم سرایت کند. در بعضی افراد سردردهای مکرر یا احساس قفل شدن فک در هنگام باز کردن دهان دیده می‌شود. اگر این علائم ادامه‌دار باشد، نشان‌دهنده اختلال TMJ است و تنها مصرف یک قرص ساده کافی نیست، بلکه باید زیر نظر دندانپزشک یا متخصص فک و صورت بررسی شود.
درمان‌های خانگی درد فک
۱. استفاده از کمپرس گرم و سرد:
یکی از اولین راهکارهای خانگی برای کاهش درد فک، استفاده از کمپرس است. گرما کمک می‌کند عضلات اطراف فک شل شوند و اسپاسم کمتر شود، در حالی که کمپرس سرد التهاب و تورم را کاهش می‌دهد. بهتر است در مراحل اولیه درد از سرما و در صورت دردهای عضلانی مزمن از گرما استفاده کنید.
۲. ماساژ ملایم عضلات فک:
ماساژ با حرکات آرام روی عضلات اطراف فک و گونه می‌تواند جریان خون را افزایش دهد و سفتی عضلات را کم کند. این روش به‌ویژه برای افرادی که به دلیل استرس یا دندان‌قروچه دچار درد می‌شوند، بسیار مفید است. البته ماساژ باید ملایم باشد تا التهاب بیشتر نشود.
۳. پرهیز از غذاهای سفت و سخت:
مصرف غذاهای سفت مثل آجیل، ته‌دیگ یا خوراکی‌های چسبنده فشار زیادی روی مفصل فک ایجاد می‌کند و درد را تشدید می‌کند. توصیه می‌شود در زمان بروز درد بیشتر از غذاهای نرم مثل سوپ، پوره یا ماست استفاده شود تا فک فرصت ریکاوری پیدا کند.
۴. تمرین‌های آرام برای فک:
حرکت‌های سبک باز و بسته کردن دهان یا چرخش آرام فک می‌تواند باعث افزایش انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات این ناحیه شود. این تمرین‌ها اگر به‌طور مرتب انجام شوند، جلوی خشکی و قفل شدن فک را می‌گیرند و درد را کاهش می‌دهند.
۵. مدیریت استرس و کاهش دندان‌قروچه:
استرس یکی از مهم‌ترین دلایل فشار آوردن به فک و دندان‌قروچه است. روش‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا تمرین‌های تنفس عمیق کمک می‌کنند تا عضلات صورت و فک کمتر تحت فشار قرار بگیرند. حتی استفاده از محافظ دندان شبانه برای افرادی که در خواب دندان قروچه دارند، بسیار مؤثر است.
کدام قرص برای درد فک موثر است؟
درد فک دلایل مختلفی مانند ، التهاب مفصل گیجگاهی–فکی (TMJ)، اسپاسم عضلات جونده، عفونت دندانی یا حتی دردهای عصبی دارد. هر کدام از این درد ها در ناحیه فک درمان متفاوتی می‌خواهند. نکته مهم این است که اگر درد بیش از ۳ تا ۵ روز طول کشید، یا همراه با تب، تورم صورت، محدودیت شدید در باز کردن دهان یا درد شدید بود، باید سریعاً به پزشک یا دندانپزشک مراجعه کنید. در ادامه، انواع قرص‌هایی که برای شرایط مختلف مفیدند را مرور می‌کنیم.
انواع قرص‌های مؤثر برای درد فک
| نوع دارو | مثال رایج | کاربرد اصلی |
|---|---|---|
| مسکن‌های بدون نسخه (OTC) | ایبوپروفن، ناپروکسن، استامینوفن | کاهش درد و التهاب مفصل فک (TMJ) یا درد عضلات جونده |
| شل‌کننده‌های عضلانی | سیکلوبنزاپرین، تیزانی‌دین، باکلوفن | اسپاسم و گرفتگی عضلات ناشی از دندان‌قروچه یا استرس |
| داروهای ضدالتهاب نسخه‌ای | سلکوکسیب، کورتون خوراکی کوتاه‌مدت | التهاب شدید مفصل فکی–گیجگاهی |
| داروهای ضدافسردگی/ضداضطراب در دوز پایین | آمی‌تریپتیلین، دولوکستین | دردهای مزمن TMJ همراه با اختلال خواب یا استرس |
| داروهای ضدتشنج (کنترل درد عصبی) | گاباپنتین، پرگابالین، کربامازپین | دردهای عصبی و تیرکشنده (نورالژی تری‌ژمینال) |
| آنتی‌بیوتیک‌ها | آموکسی‌سیلین، مترونیدازول (در موارد عفونت دندانی) | فقط در عفونت دندانی یا لثه که به فک سرایت کرده |
| اوپیوئیدها (به ندرت توصیه می‌شوند) | ترامادول، کدئین | دردهای خیلی شدید و کوتاه‌مدت |
مسکن‌های بدون نسخه: انتخاب اول برای بیشتر افراد
- ایبوپروفن یا ناپروکسن: بهترین گزینه برای دردهای التهابی مفصل یا دردهای عضلانی فک است.
⚠️ اگر زخم معده، بیماری کلیه یا قلب، فشار خون بالا یا آسم حساس به ایبوپروفن یا ناپروکسن دارید، بدون نظر پزشک مصرف نکنید. - استامینوفن: برای کسانی که نمی‌توانند ایبوپروفن یا ناپروکسن مصرف کنند.
⚠️ حداکثر مصرف روزانه معمولاً ۳۰۰۰–۴۰۰۰ میلی‌گرم است. در بیماری کبدی یا مصرف زیاد الکل باید با احتیاط مصرف شود. برای مادران باردار این نوع قرص برای درد فک ممنوع است. - روش ترکیبی مصرف قرص درد فک: خیلی از بیماران در ۲ تا ۳ روز اول با مصرف منظم استامینوفن و ایبوپروفن تسکین بیشتری می‌گیرند (البته به شرطی که دوز مجاز رعایت شود).
شل‌کننده‌های عضلانی: برای اسپاسم یا دندان‌قروچه
اگر علت درد، سفتی یا اسپاسم عضلات باشد (مثلاً به خاطر استرس یا دندان‌قروچه شبانه)، سیکلوبنزاپرین، تیزانی‌دین یا باکلوفن می‌توانند با نسخه پزشک استفاده شوند.
⚠️ این داروها خواب‌آورند؛ پس هنگام مصرف نباید رانندگی کنید یا با الکل مصرف شوند.
داروهای ضدالتهاب قوی‌تر
- سلکوکسیب (COX-2) : گزینه‌ای مناسب برای کسانی که مشکلات گوارشی دارند.
- کورتون خوراکی کوتاه‌مدت: فقط در التهاب‌های خیلی شدید و با نظر پزشک؛ خوددرمانی با کورتون اصلاً توصیه نمی‌شود.
درمان درد مزمن یا طولانی‌مدت فک
وقتی درد مداوم است و با سردرد، بی‌خوابی یا گرفتگی مکرر همراه می‌شود:
- داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (مثل آمی‌تریپتیلین): با دوز پایین برای بهبود درد و خواب مؤثرند.
- داروهای غیرتجوی مثل دولوکستین: در بیمارانی که همزمان اضطراب یا افسردگی دارند، مفید است.
⚠️ هر دو گروه از دارو های درد فک فقط با نسخه پزشک باید مصرف شوند.
دردهای عصبی: تیرکشنده یا سوزشی
اگر درد فک شبیه شوک الکتریکی یا سوزش باشد و با لمس یا مسواک زدن تحریک شود، کربامازپین، گاباپنتین یا پرگابالین داروهای استاندارد هستند، اما مصرفشان فقط با تشخیص دقیق متخصص امکان‌پذیر است.
وقتی پای عفونت فک وسط است:
آنتی‌بیوتیک‌ها، قرص ضددرد نیستند! فقط در مواردی مثل درد ضربان‌دار همراه تورم، تب یا ترشح بدبو دندانپزشک آنتی‌بیوتیک می‌دهد. درمان اصلی، رفع علت عفونت (مثل عصب‌کشی یا تخلیه چرک) است.
قرص‌هایی که باید آخرین گزینه درد فک باشند:
- اوپیوئیدها (مثل کدئین یا ترامادول): به دلیل خطر اعتیاد، برای درد فک تقریباً استفاده نمی‌شوند.
- بنزودیازپین‌ها (مثل کلونازپام): فقط در موارد خاص دندان‌قروچه شبانه ممکن است تجویز شوند، ولی مصرف طولانی‌مدت خطرناک است.
انتخاب بهترین قرص برای درد فک وابسته به علت آن است. برای دردهای ساده و موقت، مسکن‌های رایج مثل ایبوپروفن یا استامینوفن معمولاً کافی‌اند. اما اگر درد طول کشید، شدید بود یا با علائم دیگری همراه شد، حتماً باید به دندانپزشک یا پزشک مراجعه کنید تا درمان علت اصلی انجام شود.
نحوه تشخیص اختلال مفصل فک
تشخیص اختلال مفصل فکی–گیجگاهی یا همان TMJ کار ساده‌ای نیست، چون علائم آن با مشکلاتی مثل درد دندان، سینوزیت یا حتی سردردهای میگرنی اشتباه گرفته می‌شود. برای رسیدن به یک تشخیص درست، دندانپزشک یا متخصص فک و صورت مراحل زیر را دنبال می‌کند:
۱. بررسی شرح حال و علائم بیمار: پزشک ابتدا درباره سابقه درد فک، زمان شروع، شدت درد و عواملی که آن را تشدید یا کاهش می‌دهند سؤال می‌پرسد. همچنین عادات روزانه مثل دندان‌قروچه در خواب، جویدن آدامس، استرس یا حوادثی مثل ضربه به فک بررسی می‌شوند.
۲. معاینه فیزیکی فک: در این مرحله پزشک مفصل فک را هنگام باز و بسته کردن دهان لمس می‌کند تا صداهایی مثل کلیک، تق‌تق یا ساییدگی را بررسی کند. میزان باز شدن دهان، وجود قفل شدن فک و حساسیت به لمس در ناحیه عضلات جونده نیز ارزیابی می‌شود.
۳ . ارزیابی عملکرد حرکتی فک: گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد دهان را باز و بسته کند یا فک را به طرفین حرکت دهد. اگر حرکات محدود یا همراه با درد باشند، احتمال اختلال مفصل فک بیشتر می‌شود.
۴. تصویربرداری تشخیصی فک: در مواردی که معاینه کافی نباشد، از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌شود:
- رادیوگرافی پانورامیک: برای بررسی کلی ساختار استخوانی فک.
- سی‌تی اسکن: جهت بررسی جزئیات استخوانی و تغییرات مفصل.
- MRI : بهترین روش برای مشاهده دیسک مفصل، التهاب یا جابجایی آن است.
۵. سایر علل درد فک: گاهی درد فک به‌علت مشکلات دیگری مثل پوسیدگی یا عفونت دندان، سینوزیت یا دردهای عصبی رخ می‌دهد. پزشک با بررسی کامل، ابتدا این علل را کنار می‌گذارد تا مطمئن شود علت اصلی همان TMJ است.
پیشگیری از درد مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
اختلال فک اگرچه ممکن است دلایل ژنتیکی یا ساختاری داشته باشد، اما در بیشتر موارد با رعایت چند نکته ساده می‌توان از بروز یا تشدید آن جلوگیری کرد. هدف اصلی پیشگیری، کاهش فشارهای غیرضروری روی مفصل و تقویت سلامت عضلات اطراف فک است.
پرهیز از عادات مضر: جویدن مداوم آدامس، دندان‌قروچه، یا فشار دادن دندان‌ها روی هم از مهم‌ترین عوامل ایجاد درد مفصل فکی هستند. تلاش کنید این عادات را کاهش دهید یا در صورت لزوم از محافظ شبانه (نایت‌گارد) استفاده کنید.
اصلاح سبک تغذیه: غذاهای سفت و چسبنده فشار زیادی به فک وارد می‌کنند. انتخاب غذاهای نرم‌تر و برش دادن مواد غذایی بزرگ به قطعات کوچک، می‌تواند از فشار بیش از حد به مفصل جلوگیری کند.
مدیریت استرس: استرس باعث انقباض عضلات صورت و دندان‌قروچه می‌شود. استفاده از روش‌های آرام‌سازی مثل یوگا، مدیتیشن یا تمرین‌های تنفسی می‌تواند به پیشگیری از درد فک کمک کند.
وضعیت صحیح بدن: نشستن طولانی‌مدت با وضعیت نامناسب گردن و شانه‌ها می‌تواند روی مفصل فک هم اثر منفی بگذارد. سعی کنید هنگام کار با کامپیوتر یا مطالعه، ستون فقرات و سر در راستای مناسب قرار بگیرند.
تمرین‌های ملایم فک: انجام حرکات کششی و تقویتی ساده برای فک، مثل باز و بسته کردن آرام دهان یا حرکت دادن فک به طرفین، به حفظ انعطاف‌پذیری مفصل کمک می‌کند.
سوالات متداول درباره درد مفصل فکی–گیجگاهی (TMJ)
اگر درد بیش از ۳ تا ۵ روز ادامه داشت، همراه با قفل شدن فک، صدای تق‌تق شدید، یا تورم و تب بود، مراجعه فوری به دندانپزشک یا متخصص فک ضروری است.
بله، دندان‌قروچه شبانه یا حتی فشار دندان‌ها روی هم در طول روز یکی از دلایل شایع بروز درد مفصل فک است و در درازمدت باعث ساییدگی دندان و التهاب مفصل می‌شود.
برای دردهای التهابی، ایبوپروفن و ناپروکسن گزینه‌های مناسبی هستند و در مواردی که امکان مصرف NSAID وجود ندارد، استامینوفن پیشنهاد می‌شود. انتخاب دقیق باید بر اساس علت درد باشد.
روش‌هایی مثل کمپرس گرم و سرد، ماساژ ملایم، پرهیز از غذاهای سفت و مدیریت استرس می‌توانند درد را کاهش دهند، اما در موارد مزمن یا شدید جایگزین درمان تخصصی نیستند.
خیر. بیشتر بیماران با درمان‌های غیرجراحی مثل دارو، فیزیوتراپی، نایت‌گارد و اصلاح سبک زندگی بهبود پیدا می‌کنند. جراحی فقط در موارد شدید و مقاوم به درمان توصیه می‌شود.
